Düşük riskli yatırımlar yapmak, bütçe yönetmek ve parayı verimli kullanmak… Tüm bunlarda başarılı olmak, finansal açıdan yeterli bilgi birikimine sahip olmayı gerektirir. Bu noktada ise finansal okuryazarlık kavramı karşımıza çıkıyor. Peki finansal okuryazarlık tam olarak ne demek?
Diğer adı mali yazarlık olan finansal okuryazarlık; finansal hedeflere ulaşmayı, dünyada gelişen finansal değişiklikleri öğrenmeyi, anlamayı ve finansal riskleri yönetmeyi sağlayan bilgi ve becerileri ifade eder. Yani finans okuryazarlığı olan birisi ekonomi ve yatırımla ilgili birçok terimi kolaylıkla anlayabilir ve finansal risklerini daha kolay yönetebilir.
Finansal okuryazarlık kavramının ortaya çıkmaya başlaması 1737'de Benjamin Franklin'in zengin olacaklara ipuçları konulu bir köşe yazısıyla oldu. Ardından Londra’da bir bankanın yöneticisi olan James Gilbart, 1849'da bankacı tutmakla ilgili tavsiyeler konulu bir makale yayımlamasıyla finansal okuryazarlık daha da anlam kazanmaya başladı.
20. Yüzyıl’da dünya genelinde okullarda ev ekonomisi, aile ekonomisi veya tüketici ekonomisi başlıkları altında dersler verilmeye başlandı. Günümüzde ise finansal okuryazarlığı destekleyen, finansal okuryazarlık eğitimleri düzenleyen, kaynaklar sunan, araştırmalar yapan ve kar amacı gütmeyen kuruluşlar bulunuyor. Jump$tart Coalition, National Endowment for Financial Education (ABD Ulusal Finansal Eğitim Vakfı), ve Council for Economic Education (Ekonomik Eğitim Konseyi) gibi kuruluşlar bunlardan bazılarıdır.
Hayır, finansal okuryazarlık konusunda kendini geliştirmek için dijital medya dışında da birçok kaynak kullanabilirsin. Mesela banka ve finans kuruluşlarının düzenlediği ücretsiz finansal okuryazarlık eğitimi ve seminerine katılabilirsin, ekonomistlerin köşe yazılarını, kitaplarını ve makalelerini okuyabilirsin ve üniversite kapsamında eğitim alabilirsin.
Evet, ekonomik terimleri bilmen ve bu terimlere hakim olman gerekir. Çünkü finansal okuryazar olmanın ilk şartlarından biri ekonomik dili bilmek ve anlayabilmektir. Ardından literatüre hakim olman beklenir. Mali okuryazar olmaya karar verdiysen bilmen gereken terimlerden bazılarını şu şekilde sıralayalım:
Faiz: Borç veya yatırım için ödenen para miktarıdır.
Faiz oranı: Borç veya yatırım için ödenen faiz miktarının yıllık olarak ifade edildiği orandır.
Anapara: Borç veya yatırımın ilk yapıldığı zaman verilen para miktarı.
Enflasyon: Fiyatların genel olarak sürekli ve hissedilir artışını ifade eden durumdur.
Basit faiz: Bir miktar paranın belli bir dönem içerisinde faizlendirilmesidir. Yani 100 TL’yi, %10 basit faiz yatırım hesabına 1 yıllığına yatırdığında yıl sonunda 110 TL’ye sahip olursun. 2 yıl sonunda ise yine 10 TL artış olur ve hesaptaki para 120 TL tutara yükselir.
Bileşik faiz: Kazanılan faizin anaparaya ilave edilmesinin ardından bu miktara tekrar faizin uygulanmasıdır. Basit faizdeki örnekten yola çıkarsak: 100 TL, bir yıl sonunda 110 TL olur. Ancak 2. yılın sonunda ilk yatırdığın para üzerinden değil toplamı üzerinden faiz alırsın. Yani 110 TL üzerinden %10’luk bir faiz alırsın. Sonuç olarak hesaptaki para, 121 TL tutara yükselir.
Bunlar dışında yıllık yüzde oranı (Annual percentage rate), ödeme periyodu, ödeme planı, borç yönetimi, gayrimenkul yatırımı, borsa ve hisse senedi yatırımı gibi terimleri de bilmen gerekir. Bu terimleri bilmek, finansal okuryazarlıkta daha ileri seviyeye ulaşmana ve finansal piyasaları daha iyi kavramana yardımcı olur.
Ayrıca yatırım yapmak konusunda ayrıntılı bilgiler elde etmek istersen, "Kazanç Sağlamanın Püf Noktaları: Yatırım Nasıl Yapılır?” başlıklı yazıyı okuyabilirsin.
Finansal okuryazarlığını geliştirmek istiyorsan sana çok sayıda öneri verebiliriz. Bu önerilerden bazılarını şöyle sıralayalım:
Finansal konularda eğitimler alabilirsin. Okul, kurs veya online herhangi bir eğitim ile finansal okuryazarlık konusunda temel bilgileri öğrenebilir ve finansal piyasalar hakkında daha fazla bilgi sahibi olabilirsin. Coursera, Corporate Finance Institute (CFI), Alison, TED-Ed siteleri, Udemy ve IIENSTITU gibi siteler; online eğitim alabileceğin platformlardan bazıları.
Finansal konularda kitaplar okuyabilirsin. Finansal konularda çalışmalar yapan ve literatüre katkıda bulunan kişilerin çalışmalarından faydalanabilirsin. Benjamin Franklin’in “Akıllı Yatırımcı” veya Aysel Gündoğdu’nun “Sorularla Akıllı Yatırımcının Rehberi” kitabı ile kendini geliştirmeye başlayabilirsin.
Uzmanlardan bilgi edinebilirsin: Mali okuryazarlık konusunda uzman olan insanlarla iletişim kurarak onlardan bilgi edinebilirsin. Mesela Paul Krugman, Larry Summers veya Nouriel Roubini’in kitaplarını okuyabilir veya sosyal medya hesaplarını takip ederek bilgi edinebilirsin.
Ancak bu çalışmalardan sadece birini yapman, finans okuryazarlığı konusunda gelişmene yetmeyebilir. Bu yüzden mümkün olduğunca farklı kaynaktan araştırma yapman, planlı ve istikrarlı olman gerekir.
Hangi alan olursa olsun kendini bir konuda geliştirirken dikkat etmen gereken bazı mevzular var. Aksi halde eğitim sürecinden istediğin verimi alamaman veya yanlış yönlendirilmen mümkün. Finansal okuryazarlık konusunda ise okuma yapmak için bilmen gereken konulardan bazılarını sıralayalım:
Kaynakların güvenilirliğini sorgula: Kaynağı sunan kişinin kim olduğunu, çalışmalarını araştırabilirsin.
Kaynakların tarihinin güncel olmasına dikkat et: Eski kaynaklar yanıltıcı olabilir. Bunun nedeni bilginin sürekli gelişim ve değişim içinde olmasıdır. Bu nedenle en güncel kaynağı referans alman gerekir.
Çeşitli uzmanlardan araştırma yapmaya özen göster: Tek bir uzmandan finans okuryazarlığı konusunda bilgi almak pek sağlıklı olmaz. Birçok farklı alanda uzmanlığı olan ve farklı görüşlerde olan ekonomistleri takip etmen ve çok yönlü bilgiler elde etmen gerekir.
Finansal okuryazar olmak, para yönetimi konusunda daha bilgili ve bilinçli olmak anlamına gelir. Böylece daha düşük riskli yatırımlar yapar ve ekonomik durumunu daha iyiye taşıyabilirsin. Bunun için ilk adımı yatırım hesabı açarak atabilirsin. Düşük komisyon oranları ile N Kolay’dan hisse senedi hesabı açarak hisse alım-satımı yapabilir ve yatırımlarını artırabilirsin.
