Her ülkenin para birimi belirli bir değere sahipken bu değer birçok farklı etkene bağlı olarak zaman zaman değişir. Normal şartlarda doğal etkenlerle değişen para birimi değerine bazı durumlarda devlet tarafından da müdahale edilir. Ekonomiyi yerel para üzerinden düzenleme yöntemlerinden biri olan devalüasyon da bu müdahalelerden biridir. Peki, tam olarak devalüasyon nedir ve neden yapılır?
Devalüasyon; bir ülkenin resmi para biriminin, diğer ülkelerin para birimleri karşısındaki değerinin kasıtlı olarak düşürülmesine dayanan para politikası aracıdır. Yarı sabit veya sabit kur rejimini benimseyen ekonomilerde sıkça başvurulan devalüasyon, “değer düşürümü” anlamına gelir ve bu işlemde değeri düşen, devalüasyon yapan ülkenin resmi para birimidir. Söz konusu değer düşürümü tüm yabancı para birimleri karşısında yapılabileceği gibi belirli bir para birimi grubu için de yapılabilir.
Devalüasyon, bir ülkenin para değerinin kısa sürede hızlıca düşmesi şeklinde gerçekleşir. Bir devlet kendi parasını devalüe ettiğinde, ülke vatandaşlarının elindeki paranın değeri düşer. Bu durumda hem yerli hem de yabancı piyasalar farklı bir yöne doğru seyredebilir. Devalüasyonun gerçekleşme sürecindeki asıl önemli noktalardan biri, devalüasyon kararının nedenleridir.
Devalüasyonun başlıca nedenlerinden biri, devletin ticaret açığını dengeleme hedefidir. Buna göre bir ülkede ihracatın cazip olmaması ve ithal ürünlerin daha erişilebilir olması, devalüasyon nedenleri arasında gösterilebilir. Devlet ise resmi para birimini devalüe ederek bu dinamikleri tersine çevirmeyi hedefler.
Bir ülkenin para biriminin uluslararası pazarlarda ihtiyaç duyulan seviyeden çok yüksek veya çok düşük değere sahip olması da devalüasyon nedeni olarak gösterilebilir. Çünkü bu gibi durumlara sahip ülkelerin uluslararası pazardaki rekabet gücü düşer ve ülkeye yeterince döviz girişi gerçekleşmez.
Devalüasyon, uygulanış biçimine ve uygulandığı ülkenin ekonomik durumuna göre farklı etkiler gösterir. Faydalı bir model olarak kabul edildiği için ihtiyaç halinde devalüasyona başvurulur, fakat bunun negatif etkileri de oldukça fazladır.
Bir ülkenin para birimi devalüe edildiğinde görülebilecek ilk etkilerden biri, enflasyonun yükselecek olmasıdır. Enflasyonun yükselmesinin yanında faizin artması da muhtemeldir. Bu iki etkinin birlikte gerçekleşmesi ise ülkedeki ekonominin yavaşlamasına neden olur.
Yerli paranın değer kaybetmesi ve yabancı paranın değer kazanması, ülkedeki ekonomik dengeleri değiştirir. Bu noktada doğru yönetilen bir devalüasyon sürecinde kısa vadede negatif etkiler görülürken uzun vadede bu etkiler pozitife döner. Yani ticaret dengesi oluşturmak için izlenen bu politika, kısa vadede dengenin bozulmasına yol açarken geleceğe dair olumlu etkilerin işaretini verebilir.
Devalüasyonun en büyük etkisi dış ticarette görülür. İthalat ve ihracat dengeleri, devalüasyon yapılan piyasalarda hızlı bir şekilde değişir. Yerli paranın değer kaybetmesi ile birlikte ülke içindeki mallar ucuzlar. Bu nedenle yabancılar yerli ürünlere yönelerek iç ekonominin hareketlenmesini sağlar. Fakat aynı dönemde ithal malların fiyatı da ciddi artış gösterir.
İthal ürünlerdeki fiyat artışı bu ürünlere olan talebi azaltır. Dolayısıyla ithalat azalırken ihracat artış gösterir. Çünkü devalüasyon yapılan ülkedeki ürünler dış pazarlara göre ucuzlamış olur. Para birimi devalüe edilen para birimi karşısında değer kazanan ülkeler, bu ülkeden mal almaya başlar. Kısaca devalüasyon sürecinde ihracat artar, ithalat azalır ve devlet bu ikisi arasındaki dengeyi bulmayı hedefler.
Devalüasyon kararı sonrası ülke içindeki pazarda ürün ve hizmetler ucuzlar. Fakat zamanla üretim maliyetleri artacağı için fiyatlarda da olağan dışı hıza sahip bir artış gerçekleşir. Bununla birlikte ithalatın pahalı hale gelmesi de enflasyonist bir baskı oluşturabilir. Bu etkenler doğrultusunda enflasyonun artması da kaçınılmazdır. Ayrıca enflasyon konusunda problemlerin bulunduğu ülkeler de devalüasyon ile bu duruma çözüm bulmayı hedefleyebilir.
Devalüasyon hem yerli hem de yabancı yatırımcıların borsada farklı yatırım stratejilerine yönelmelerine neden olur. Peki, devalüasyon olursa borsa ne olur?
Yabancı yatırımcılar, para birimi devalüe edilen ülkelerde ucuzlayan yatırım fırsatlarını değerlendirmeye yönelirler. Bununla birlikte ani ve yüksek orandaki devalüasyonlar, piyasadaki güven ortamını zedeler ve yabancı yatırımcılar bu piyasalardan uzak durur.
Yerli yatırımcılar ise ithalat ve ihracatla ilgilenen şirketlerin hisselerini dikkate alır. İthalat odaklı şirketler, yükselen maliyetler nedeniyle değer kaybedebilir. İhracat yapan firmaların hisse senetlerinde değerlenme ihtimali de bu dönemde ortaya çıkabilir.
Özetle devalüasyon borsayı ciddi oranda etkileyeceği için yatırımcılar açısından anlamı büyüktür ve devalüasyon ile stratejik açıdan farklı yaklaşımlar gerektiren bir süreç başlar.
Başta yatırımcılar olmak üzere tüm vatandaşları etkileyebilecek bir diğer durum da devalüasyonun döviz kurlarını nasıl etkileyeceğidir. Uluslararası piyasaların en güçlü dövizlerinden biri ise dolardır. Öyle ki geçmişte ülkemizdeki devalüasyon kararlarının bir kısmı ABD doları kapsamında alınmıştı. Bu noktada “Devalüasyon olursa dolar ne olur?” sorusuna da cevap vermemizde fayda var.
Devalüasyon, ülkenin para birimindeki değer düşürümünü kapsadığı için bu kararın dolar üzerindeki en doğal etkisi, doların değerinin yükselmesidir. Doların devalüasyon kapsamına alınmadığı durumlarda sonuç farklı olsa da kısa vadede dolar, devalüe edilen para birimine karşı yükseliş gösterir. Türkiye’de yapılan devalüasyonların dolar üzerindeki etkisi de bu yönde olmuştur.
Doların yükselmesi, sadece devalüasyon kararları sonrası gerçekleşen bir durum değildir. Yabancı para birimlerini ve özellikle doları etkileyen birçok etken söz konusudur. Bu konudaki detaylı bilgiler için dolar yükselişi ile ilgili yazımıza göz atabilirsin.
